Nowelizacja ustawy o spółdzielniach socjalnych z dn. 7 maja 2009 roku umożliwia zakładanie spółdzielni socjalnych nie tylko przez osoby fizyczne, ale również przez osoby prawne. Stowarzyszenie Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych posiada szerokie doświadczenie w promowaniu i wcielaniu w życie zapisów, w myśl których również samorządy, organizacje pozarządowe lub kościelne osoby prawne mogą wykorzystać potencjał ekonomii społecznej do realizacji celów społecznych i ekonomicznych. Z jakimi bezpośrednimi korzyściami wiąże się podjęcie działalności w formie spółdzielni socjalnej osób prawnych, dowiedzą się Państwo z rozmowy Elżbiety Kowalczyk z Jarosławem Wypyszyńskim, specjalistą ds. ekonomii społecznej z Wielkopolskiego Ośrodka Ekonomii Społecznej w Poznaniu.
EK: Czym różnią się spółdzielnie socjalne osób prawnych od spółdzielni zakładanych przez osoby fizyczne?
J.W.: Jedna z podstawowych różnic polega na tym, że spółdzielnię socjalną osób fizycznych zakłada minimum 5 osób - członków-założycieli podmiotu. Jak zakłada ustawa o spółdzielniach socjalnych, co najmniej 50% spośród członków-założycieli muszą stanowić osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. W przypadku spółdzielni socjalnych osób prawnych mamy do czynienia z co najmniej dwoma podmiotami posiadającymi osobowość prawną. Wedle ustawy mogą to być jednostki samorządu terytorialnego, kościelne osoby prawne oraz organizacje pozarządowe. Na mocy prawa przy ich uczestnictwie powoływany jest odrębny prawnie podmiot. Od czasu jego powstania dysponujemy półrocznym okresem na zatrudnienie co najmniej 5 osób wskazanych w ustawie o zatrudnieniu socjalnym. Taka postać rzeczy daje więcej czasu na organizację struktury, organizację pracy, rozpoczęcie procesu poszukiwań zleceń. Jest to rozwiązanie bardziej elastyczne, umożliwia bowiem na samym początku zatrudnienie np. 3 osób, a w dalszej perspektywie stopniowe rozszerzenie składu. Jak można się domyślać, na samym początku koszty pracy osób zatrudnionych są dużym obciążeniem dla nowej spółdzielni. Rozłożenie procesu uzupełniania pełnego zatrudnienia w czasie może się okazać korzystnym rozwiązaniem dla młodej spółdzielni.
W jakich sytuacjach wybór spółdzielni socjalnej osób prawnych sprawdza się najbardziej?
Nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. Dobrym momentem może być czas, kiedy spółdzielnia socjalna osób prawnych jest najbardziej adekwatnym sposobem rozwiązania danego problemu społecznego, ekonomicznego czy organizacyjnego. Z problemem bezrobocia boryka się każdy samorząd. Być może powołanie spółdzielni socjalnej osób prawnych na określonym terenie przy udziale np. gminy pozwoli realnie oddziaływać na osoby defaworyzowane na rynku pracy. Spółdzielnia socjalna przy ścisłej współpracy z samorządem, mam na myśli tutaj szczególnie realizacje pewnych prac na rzecz samorządu, może być doskonałym narzędziem aktywizacji. W strukturach samorządowych ważną rolę odgrywają Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie czy Ośrodki Pomocy Społecznej, które mogą aktywnie włączyć się w proces wspierania gospodarki społecznej. Pomysłów na wsparcie nie brakuje. Jednym z nich może być zlecanie pewnych usług z ramienia PCPR/OPS na rzecz spółdzielni, innym wskazywanie osób, które są gotowe do podjęcia stałego zatrudnienia w jej strukturach. Trzeba zaznaczyć, że decyzja o powołaniu danego podmiotu oraz zakresie jego działalności musi wynikać z dogłębnej analizy możliwości przy uczestnictwie przedstawicieli określonego samorządu.
Od czego należy zacząć, chcąc założyć spółdzielnię socjalną osób prawnych?
Aby założyć spółdzielnię socjalną osób prawnych należy podjąć stosowne kroki prawne. Na początku trzeba zorganizować walne zebranie założycielskie, które musi być poprzedzone odpowiednimi aktami prawnymi ze strony osób prawnych. W przypadku stowarzyszenia będzie to uchwała na walnym zebraniu o woli utworzenia spółdzielni socjalnej oraz wskazująca osobę, która będzie reprezentować podmiot osoby prawnej na walnym zebraniu założycielskim spółdzielni socjalnej. W przypadku samorządów musi to być uchwała rady (jeżeli mówimy o gminie - uchwała rady gminy, jeżeli o powiecie - uchwała rady powiatu), która będzie wskazywać na wolę powołania spółdzielni socjalnej oraz desygnować osobę uczestniczącą w walnym zebraniu założycielskim spółdzielni. Kolejnym etapem jest przeprowadzenie walnego zebrania założycielskiego, w którym uczestniczą osoby wskazane przez podmioty biorące udział w tworzeniu spółdzielni socjalnej. Osoby wydelegowane przez te instytucje podejmują stosowne uchwały. Pierwszą uchwałą jest uchwała o powołaniu spółdzielni socjalnej, następnie uchwała o przyjęciu statutu oraz uchwała o powołaniu zarządu spółdzielni socjalnej. Statut to najważniejszy dokument w spółdzielni socjalnej. Reguluje wszystkie prawa i obowiązki członków, wskazuje siedzibę spółdzielni, dookreśla ponadto rodzaj działalność gospodarczej według Polskiej Klasyfikacji Działalności. Ostatnim etapem rejestracji jest złożenie dokumentów do Krajowego Rejestru Sądowego. Dzięki tzw. „zasadzie jednego okienka" w tym samym miejscu można złożyć również wnioski o nadanie numeru NIP oraz REGON.
W jaki sposób Stowarzyszeniu Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych udało się przekonać samorządy do zainteresowania tą formą prowadzenia działalności gospodarczej?
W momencie gdy przedstawialiśmy założenia spółdzielczości socjalnej przedstawiciele samorządów zauważali, że powołanie spółdzielni socjalnej osób prawnych może być doskonałym uzupełnieniem dla funkcjonujących już struktur pomocy społecznej, stanowiąc odpowiedź na konkretne problemy, które występują w gminie, takie jak np. problemy związane z aktywizacją zawodową, niewystarczającą efektywnością projektów systemowych. Spółdzielnia socjalna specjalizująca się w określonej działalności może zatrudniać osoby wcześniej przygotowywane do pracy m.in. przy wsparciu instytucji rynku pracy oraz OPS/PCPR. Spółdzielnia socjalna osób prawnych przy uczestnictwie 2 samorządów jest w tym kontekście innowacyjna, ponieważ umożliwia realizacje zadań samorządowych w procedurze bezprzetargowej. Dzięki temu samorządy mogą stworzyć miejsca pracy osobom wymagającym skutecznej aktywizacji zawodowej, zatrudnionym w samorządowych spółdzielniach socjalnych. W takich przypadkach zatrudnienie uzyskują osoby, które sprawdziły się między innymi w strukturach ośrodka pomocy społecznej czy też w innych strukturach gminy aktywizujących osoby szukające pracy. Co istotne, samorządowa spółdzielnia socjalna dzięki realizacji stałych zleceń dla gminy ma zapewnioną płynność finansową umożliwiającą stworzenie stabilnych miejsc pracy, a za ich pośrednictwem pełny powrót do życia społecznego.
Jakie są możliwości pozyskania funduszy na działalność spółdzielni socjalnych?
Stowarzyszenie na Rzecz Spółdzielni Socjalnych pomaga również w uzyskaniu środków na działalność spółdzielni. Środki można pozyskać z różnych źródeł. Wymienię te najważniejsze.
1. Środki z Funduszu Pracy dla spółdzielni socjalnych na przystąpienie do spółdzielni socjalnej
2. Środki z Funduszu Pracy na wyposażenie lub doposażenie stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego
3. Refundacja wynagrodzenia osób, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym z Funduszu Pracy
4. Wsparcie spółdzielni socjalnej ze środków budżetu jednostki samorządu terytorialnego lub ze środków budżetu państwa
5. Wsparcie inwestycyjne i pomostowe ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Które przykłady spółdzielni socjalnych osób prawnych utworzonych przy wsparciu Stowarzyszenia Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych można wskazać jako dobre praktyki warte upowszechniania?
Na pewno dobrą praktyką jest utworzona niedawno „Nasza Firma" - spółdzielnia socjalna osób prawnych, która została założona przez gminę Godziesze Wielkie oraz przez Ochotniczą Straż Pożarną Stobno. Jest to bardzo ciekawa inicjatywa, oparta o zlecenia płynące właśnie z gminy, które związane są ze specjalistycznym sprzątaniem, odśnieżaniem, remontami dróg, opieką nad rowami melioracyjnymi, organizowaniem przyłączeń kanalizacyjnych na terenie całej gminy. Wielką rolę w budowaniu inicjatywy odgrywa podejście wójta Godzieszy Wielkich, Józefa Podłużnego, który przyjaznym okiem spogląda na rozwiązania gospodarki społecznej. Powołanie spółdzielni wynikało z potrzeby powstania podmiotu, który będzie aktywizował osoby bezrobotne, posiadające kompetencje i wolę do pracy. W dalszej perspektywie bowiem nierozwiązany problem zagrożenia wykluczeniem społecznym generuje dla gminy większe koszty niż trud włożony w zorganizowanie zatrudnienia dla swoich bezrobotnych mieszkańców.
Podobne rozwiązanie wygenerowaliśmy wcześniej dla miasta Bydgoszcz, które borykało się z problemem wzrostu bezrobocia po likwidacji Zakładu Robót Publicznych. Wypracowaliśmy wtedy formułę spółdzielni socjalnej osób prawnych, w której zostały zatrudnienie osoby zwolnione z ZRP, a inne osoby bezrobotne zostały zaangażowane w wykonywanie prac społecznie użytecznych. W Spółdzielni pracują ponadto osoby skazane na karę ograniczenia wolności zamienioną na nieodpłatną, kontrolowaną pracę na cele społeczne. Powstała w ten sposób „Bydgoszczanka" jest wspólną inicjatywą miasta Bydgoszcz i powiatu bydgoskiego, które poprzez zlecanie zadań własnych Spółdzielni skutecznie przyczyniają się do rozwiązania problemu wykluczenia społecznego w swoim regionie. Do tych zadań zalicza się m.in. sprzątanie tzw. „dzikich wysypisk", pozimowe prace porządkowe w mieście Bydgoszczy, prace remontowo-budowlane, konserwacja wałów przeciwpowodziowych, odśnieżanie dachów, pielęgnacja zieleni, konserwacja placów zabaw, prace nawierzchniowe.
Dobrą praktyką w obszarze spółdzielni socjalnych zakładanych przez organizacje pozarządowe jest Spółdzielnia Socjalna „Akcent Europe", którą założyły dwie fundacje - Fundacja ACTIVE i Fundacja VARIETAE. Spółdzielnia stanowi połączenie sił obu organizacji w celu stworzenia innowacyjnej szkoły językowej „Akademia Słowa Verbum" w Poznaniu. Spółdzielnia zamierza zatrudnić niepełnosprawnych lektorów i lektorki. Fundacja ACTIVE wnosi do przedsięwzięcia swoje doświadczenie w sektorze ekonomii społecznej (od 2010 roku współprowadzi bowiem Spółdzielnię Socjalną „Divertimento"), Fundacja VARIETAE z kolei wiedzę i kompetencje w zakresie nauki języków obcych.
Rozwiązaniem wartym upowszechnienia jest pomysł zastosowania założeń ekonomii społecznej do pracy resocjalizacyjnej. Zgłosił się do nas Zakład Poprawczy w Poznaniu z następującym problemem - proces resocjalizacyjny nie może się uskutecznić w sytuacji, kiedy wychowankowie Zakładu opuszczają go pozbawieni środków finansowych na nowy start, obarczeni trudnymi do przełamania stereotypami na swój temat, bez kapitału społecznego pozwalającego zdobyć legalne zajęcie przynoszące dochód. Reagując na ten problem, Stowarzyszenie Na Rzecz Spółdzielni Socjalnych wraz z powstałym przy Zakładzie Poprawczym Wielkopolskim Stowarzyszeniem Resocjalizacji „Horyzont", założyło Spółdzielnią Socjalną „Herakles", która zatrudnia podopiecznych Zakładu. Wynagrodzenie, które wypracowuje dla siebie dany wychowanek trafia do niego w 25% na bieżące potrzeby, w 75% zaś na specjalne osobiste konto, do którego będzie miał dostęp po opuszczeniu murów Zakładu. Dzięki temu nie tylko pozyskuje doświadczenie zawodowe, nabywa postawy pracownicze i przedsiębiorcze, ale również zdobywa środki na nowy start na zewnątrz. To spora innowacja dla resocjalizacji w Polsce.
Te przykłady pokazują, że spółdzielnie socjalne osób prawnych mogą mieć bardzo duże znaczenia dla lokalnej polityki społecznej. Jak jeszcze można wykorzystać tę formułę, kreując lokalną strategię polityki społecznej?
Działalność każdej spółdzielni socjalnej łączy w sobie dwa wymiary gospodarczy oraz społeczny. Kiedy osoby z danego regionu są zatrudniane w spółdzielni socjalnej, zaczynają proces aktywizacji społecznej i zawodowej, reintegrują się z rynkiem pracy, reintegrują się społecznie. Mechanizm przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu poprzez zorganizowanie miejsc pracy jest w tym kontekście aktywną formą, która ma długofalowy potencjał skuteczności pozwalającej uniknąć kosztów społecznych i finansowych w przyszłości. W odróżnieniu od prac interwencyjnych w spółdzielni socjalnej pracownicy stają się współodpowiedzialni za gospodarowanie, w dalszej perspektywie mogą bowiem zostać współwłaścicielami, ponieważ ustawa o spółdzielniach socjalnych umożliwia osobie zatrudnionej uzyskanie członkostwa po upływie roku czyli w praktyce realne zyskanie głosu w procesie podejmowania ważnych decyzji dotyczących działalności spółdzielni socjalnej.
Jakiego rodzaju wsparcia udziela grupom inicjatywnym / spółdzielniom socjalnym osób prawnych Wielkopolski Ośrodek Ekonomii Społecznej?
Wielkopolski Ośrodek Ekonomii Społecznej udziela kompleksowego wsparcia takim podmiotom. Kiedy zgłaszają się do nas grupy inicjatywne, przedstawiciele stowarzyszeń, gminy czy też innych osób prawnych, mogą liczyć na pomoc merytoryczną w zakresie przygotowywania dokumentacji rejestracyjnej, przeprowadzenia walnego zabrania założycielskiego, pomoc w dziedzinie interpretacji dokumentacji prawnej, ustaw czy też innych przepisów związanych z spółdzielczością socjalną. WOES organizuje również wsparcie marketingowe i promocyjne, doradztwo w zakresie finansów, księgowości, zarządzania. Odpowiadamy na bieżące potrzeby danego podmiotu - tworzymy strony internetowe, materiały promocyjne, wykonujemy badania marketingowe, plany restrukturyzacyjne, strategie promocyjne. Pomagamy ponadto pozyskiwać zlecenia dla spółdzielni, tworzyć całe otoczenie dla efektywnej działalności spółdzielni w danym regionie, budować partnerstwa lokalne na rzecz rozwoju ekonomii społecznej, podejmować współpracę z sektorem biznesu. Możemy z pełną odpowiedzialnością powiedzieć, że grupy inicjatywne, z którymi współpracujemy są dobrze przygotowane pod względem biznesowym do prowadzenia własnej działalności gospodarczej.
Spółdzielnia Socjalna "Herakles" w akcji