Zielone zamówienia publiczne (ZZP) - green public procurement (GPP) to nie tak nowy jak mogłoby się wydawać element zamówień publicznych. Zrównoważone zamówienia, zamówienia społeczne czy właśnie zielone są stosowane od wielu lat. Nie jest to jednak popularna formuła ZP. Kluczowym zatem jest (dla wielu instytucji i organizacji, w tym dla nas) by ich stosowanie stawało się powszechne. Dlaczego? Bo takie zamówienia pomagają – ludziom, organizacjom, instytucjom, zwierzętom, a wreszcie i planecie i są szansą na nasze lepsze jutro.

Jak wskazuje Urząd Zamówień Publicznych, zgodnie z definicją Komisji Europejskiej:

„Zielone zamówienia publiczne (ang. green public procurement - GPP) stanowią proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest mniejsze w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku.”

Tak jak pokazuje powyższa definicja myśląc o ZZP powinniśmy oceniać cały proces – od potrzeby, analizy potrzeb zamawiającego, przez poszukiwanie, aż do wyłonienia wykonawcy i realizację zamówienia. 

Podkreśla się przy tym, że takie zamówienia mogą zapewnić samorządom oszczędności finansowe, kiedy uwzględni się koszty całego cyklu życia produktów, a nie tylko cenę ich nabycia. Przykład UZP: „(…) zakup produktów o niskim zużyciu energii lub wody może pomóc znacząco obniżyć rachunki za media. Zmniejszenie ilości substancji niebezpiecznych w zakupionych produktach może ograniczyć koszty ich unieszkodliwienia. Organy, które realizują zielone zamówienia publiczne, będą lepiej przygotowane do sprostania zmieniającym się wyzwaniom w dziedzinie środowiska, jak również do osiągnięcia politycznych i wiążących celów w zakresie redukcji emisji CO2 i zwiększenia efektywności energetycznej oraz w innych dziedzinach polityki środowiskowej.”

 

Aby łatwiej było nam określić jakie zamówienia można uznać za „zielone” opracowano (inicjatywa Komisji Europejskiej) unijne kryteria środowiskowe dla zielonych zamówień publicznych (w skrócie kryteria środowiskowe GPP). Na stronie UZP są dostępne wszystkie z nich.

Przykładowo, w kryteriach dotyczących zielonych zamówień publicznych na żywność, usługi gastronomiczne i automaty sprzedające wskazuje się na takie elementy jak kluczowe elementy wpływu na środowisko, kryteria dostosowane do poszczególnych kategorii.

Kluczowe elementy wpływu na środowisko:

- Energia wykorzystywana w rolnictwie, działalności rolniczej, przetwórstwie spożywczym i zakładach

Spożywczych;

- Użytkowanie gruntów i zmiana sposobu użytkowania gruntów (np. niszczenie siedlisk przyrodniczych, w szczególności lasów, i towarzyszące temu emisje CO2 związane z produkcją paszy, upraw, owoców, tłuszczów roślinnych itp.);

- Uszczuplenie liczebności stad ryb oraz zmniejszenie różnorodności biologicznej;

- Produkcja i stosowanie nawozów i pestycydów;

- Zużycie wody oraz zanieczyszczenie wody;

- Emisje substancji zanieczyszczających, m.in. metanu i azotanów pochodzących z rolnictwa i działalności rolniczej;

- Unieszkodliwianie odpadów.

Jeśli chodzi o zamówienia dotyczące świadczenia usług gastronomicznych, czyli usług bardzo często realizowanych przez podmioty ekonomii społecznej i przedsiębiorstwa społeczne to wskazuje się m.in. takie kryteria do spełnienia przez Wykonawcę (do zawarcia w zamówieniu) jak:

Oferenci posiadają wiedzę fachową i doświadczenie:

- w planowaniu jadłospisów, w stosownych przypadkach uwzględniając rosnące spożycie żywności pochodzenia roślinnego;

- w zapobiegania marnowaniu żywności;

- w stosownych przypadkach bezpiecznej redystrybucji nadwyżki żywności;

- zapobiegania powstawaniu innych odpadów, sposobu ich sortowania i unieszkodliwiania;

Źródło: tutaj 

 

Co ważne, stosowanie zrównoważonych zamówień zostało określone w ustawie z dnia 11 września 2019 r.  Prawo zamówień publicznych (art. 96 ustawy Pzp). W samej ustawie nie znajdziemy dokładnej definicji jakie zamówienia określamy jako „zielone”.

Zamawiający może określić wymagania, które mogą obejmować aspekty np. środowiskowe (art. 96. 1 ustawy Pzp). Ustawa wskazuje, że wymagania te mogą dotyczyć „zastosowania określonych środków zarządzania środowiskowego”.

Nowe prawo zamówień publicznych (jak określa się przepisy wprowadzone za pomocą ustawy z 2019 roku) stało się przyczyną do stworzenia polityki zakupowej państwa. To dokument, strategia tworzona na 4 lata, określająca najważniejsze kierunki w jakich powinny zmierzać zakupy, a tym samym zamówienia publiczne w kraju. To wskazówka i wytyczne dla samorządów, instytucji, organizacji i wszystkich zamawiających. Pierwsza Polityka zakupowa państwa, uchwalona 11 stycznia 2022 r., obejmuje lata 2022-2025.

Co ważne z punktu widzenia zielonych zamówień publicznych i ekonomii społecznej, dokument ten określa cele strategiczne państwa w obszarze gospodarczym, społecznym oraz środowiskowym.

Jak wskazuje dokument

„Zielone zamówienia publiczne to zamówienia, które pozwalają zaspokoić potrzeby zamawiających, w tym osiągnąć realne korzyści ekonomiczne w całym cyklu życia produktu, i jednocześnie w możliwie najszerszym zakresie są przyjazne dla środowiska i klimatu. Dzięki zielonym zamówieniom publicznym wydatkowanie środków publicznych może być połączone z realizacją celów zrównoważonego rozwoju, a także ważnych celów gospodarczych, takich jak wzrost innowacyjności gospodarki. W wymiarze proceduralnym o uznaniu zamówienia za zamówienie zielone decyduje uwzględnienie w ramach konkretnego postępowania aspektów środowiskowych.

 

Polityka ta wskazuje również jakie aspekty środowiskowe mogą zostać użyte środowiskowe mogą zostać użyte w zamówieniach:

• opisie przedmiotu zamówienia (np. wymagania dotyczące określonych poziomów

oddziaływania na środowisko);

• warunkach udziału w postępowaniu lub w fakultatywnych podstawach wykluczenia

z postępowania o udzielenie zamówienia (np. obowiązek spełniania wymogów systemów lub

norm zarządzania środowiskowego, brak naruszenia nakazów i zakazów w dziedzinie ochrony

środowiska);

• kryteriach oceny ofert (np. kryteria odnoszące się do efektywności energetycznej przedmiotu

zamówienia);

• wymaganiach związanych z realizacją zamówienia (np. wymagania dotyczące określonych

środków zarządzania środowiskowego).

Zamawiający wchodzący w skład administracji rządowej zobowiązani są dążyć do szerokiego uwzględniania aspektów środowiskowych w prowadzonych postępowaniach o udzielenie zamówienia, biorąc przy tym pod uwagę swoje potrzeby oraz interesy. Oznacza to, że ustalenie przez zamawiającego, iż w konkretnym postępowaniu istnieje możliwość zastosowania określonych aspektów środowiskowych, bez jednoczesnego uszczerbku dla jego interesów oraz poziomu i jakości zaspokojenia jego potrzeb zakupowych, powinno skutkować uwzględnieniem wspomnianych aspektów.”

 

 

Teraz pora na najważniejsze dla nas – czyli jak ekonomia społeczna, a dokładnie przedsiębiorstwa społeczne i podmioty ES mogą na zielonych zamówieniach skorzystać.

Przede wszystkim warto podkreślić to, że realizacja przez Wykonawców zrównoważonych zamówień publicznych wymaga od nich określonych zasobów, ale i wiedzy (chociażby takiej, że mogą takiej realizacji się podjąć). Wyposażony w te dwa elementy – zasoby i wiedzę PES czy PS jest bardzo konkurencyjnym na rynku podmiotem. Dlaczego?

Bo oprócz tego, że zrealizuje zielone zamówienie jest jeszcze podmiotem działającym na rzecz lokalnej społeczności i aktywizacji zawodowej i społecznej osób w trudnej sytuacji życiowej.

Dlaczego warto by PES realizowały zielone zamówienia publiczne?

- bo to ważny wyróżnik na tle konkurencji,

- doświadczenie w obszarze ZZP jest cenne dla zamawiających,

- wszelkie prognozy zakładają, że będziemy w przyszłości coraz więcej uwagi poświęcać się zrównoważonym zamówieniom.

 

Poniżej wskazujemy na dwa przykłady jak można stosować kryteria środowiskowe w zamówieniach.

• Zamawiający może zastosowań w zamówieniu dodatkowe punkty dla Wykonawcy, który realizując zamówienie będzie korzystał z energii ze źródeł odnawialnych lub będzie wykorzystywać odpady do pozyskiwania energii. Usługi kurierskie, dostawcze mogą być świadczone elektrycznym samochodem – taka oferta uzyska przy tym kryterium więcej punktów.

 

• Zamawiający może wskazać, że więcej punktów uzyska oferta, w ramach której świadczone usługi będą generowały mniej odpadów, będą generować mniej szkodliwych substancji np. w trakcie transportu. Usługi gastronomiczne mogą być świadczone w oparciu o lokalne produkty – dostarczane bezpośrednio od gospodarstw rolnych – to z kolei może pomóc ograniczyć pakowanie produktów w foliowe, kartonowe opakowania. Dostawa produktów bezpośrednio, w bliskiej odległości nie wytwarza tyle szkodliwych substancji podczas transportu.  

To tylko dwa z możliwych rozwiązań w ramach zielonych zamówień publicznych. Każde zamówienie można realizować na wiele sposobów, również z uwzględnieniem kryteriów środowiskowych. To co ważne, stosowanie kryteriów środowiskowych nie wyklucza stosowania innych aspektów, jak np. kryteria społeczne.

W ramach działań naszego Ośrodka (WOES) współpracujemy z lokalnymi samorządami (JST), w tym również w obszarze wdrażania przez nich zrównoważonych zamówień publicznych.

Realizowaliśmy kilka projektów w tym obszarze – obecnie również działamy na rzecz promocji i upowszechniania zrównoważonych i społecznych ZP.

Obecnie realizujemy kluczowy na naszego regionu (Wielkopolska Wschodnia, subregion koniński) projekt Life After Coal. Wraz z partnerami (z Koordynatorem Samorządem Województwa Wielkopolskiego) podejmujemy działania na rzecz wdrażania rozwiązań na rzecz neutralności klimatycznej. Jednym z obszarów projektu w jaki jesteśmy zaangażowani są właśnie zielone zamówienia publiczne – upowszechnianie wiedzy o nich i promocja rozwiązań związanych z ZZP.

Prace nad tym działaniem są realizowane zarówno z Zamawiającymi, czyli JST jak i z Wykonawcami czyli np. przedsiębiorstwami społecznymi, podmiotami ekonomii społecznej.

Projekt pn. „LIFE AFTER COAL PL – Wdrażanie Strategii na rzecz Neutralności Klimatycznej Wielkopolska Wschodnia 2040” realizowany jest przy dofinansowaniu z Programu LIFE Unii Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Projekt LIFE AFTER COAL (Życie po węglu) jest realizowany przez Konsorcjum, którego głównym Koordynatorem jest Samorząd Województwa Wielkopolskiego.

Celem projektu jest znaczne skrócenie czasu niezbędnego do osiągnięcia efektów Strategii neutralności klimatycznej (RSCN) poprzez stworzenie optymalnych warunków do jej pełnego i efektywnego wdrożenia.

Więcej informacji o projekcie na naszej stronie: tutaj oraz na oficjalnej stronie projektu: tutaj 

Kierunek – zrównoważone ZP

Zwiększenie udziału zielonych i społecznych zamówień publicznych może przynieść nam – społeczeństwu ogromne korzyści. Skala jest naprawdę duża. Jak wynika z najnowszego Sprawozdania Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych z funkcjonowania systemu zamówień publicznych w 2022 r. Wartość rynku zamówień publicznych rośnie, w 2022 roku wyniosła ok. 274,8 mld zł* (w 2021 r. – 184,6 mld zł).
*Wartość określona w oparciu o dane zawarte w rocznych sprawozdaniach o zamówieniach udzielonych w roku 2022.

Powszechność stosowania zrównoważonych zamówień może, a naszym zdaniem powinno być celem lokalnych polityk.

Jak jest teraz?

W 2022 roku 609 zamawiających udzieliło 3 322 zamówień publicznych uwzględniających aspekty środowiskowe o łącznej wartości 17 172 330 387,65 zł. To wzrost o 1 384 zamówień przy jednoczesnym wzroście ich wartości o 9 642 873 299,54 zł w 2021 roku.*
*Sprawozdanie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych z funkcjonowania systemu zamówień publicznych w 2022 r. Warszawa, czerwiec 2023 roku.

 

Jak może być?

Aspekty środowiskowe i społeczne w każdym zamówieniu publicznym – byłoby cudownie! Czy to możliwe? Możemy wspólnie pracować nad tym, by było coraz lepiej, a w przyszłości wszystko może się zdarzyć.   

Dla przykładu:

Najwyższy udział aspektów środowiskowych w zamówieniach publicznych w Europie:

-  Finlandia ok. 80%

- Holandia, Łotwa, Węgry i Litwa ok. 60%

 

"Zielone" działania prowadzonego przez nas WOES znajdują się tutaj