Czy i jaką rolę spółdzielnie socjalne mogą odegrać w edukacji i kształceniu zawodowym? Zapraszamy do przeczytania fragmentu artykułu Anny Waligóry na temat Spółdzielni Socjalnej Perspektywa dedykowanej wychowankom Zakładu Poprawczego w Studzieńcu. 

Po co spółdzielnia?

Spółdzielnia Socjalna Perspektywa powstała 17 sierpnia 2012 roku. Jej założycielami są dwie osoby prawne: Stowarzyszenie Osada (członkami Stowarzyszenia są pracownicy Zakładu Poprawczego w Studzieńcu) i Stowarzyszenie Start Q (jego członkami są współpracownicy Zakładu Poprawczego w Studzieńcu). Przedsiębiorstwo społeczne kontynuuje i rozwija cele i tradycje Zakładu Poprawczego w Studzieńcu, który z założenia jest placówką prowadzącą działania włączające naukę zawodu, pracę i zarobkowanie w proces resocjalizacji wychowanków. Założenie Spółdzielni było propozycją reakcji na zmiany prawne (m.in. likwidację gospodarstw pomocniczych) ograniczające możliwość odpłatnego zatrudnienia podopiecznych.

Spółdzielnia Socjalna Perspektywa powstała jako organizacja, której działanie ma na celu uporządkowanie pod względem formalnym i prawnym możliwości podejmowania zatrudnienia przez wychowanków zakładu poprawczego. Działanie to oprócz walorów finansowych ma na celu szkolenie zawodowe wychowanków poprzez udział w rzeczywistym procesie produkcyjnym. Jest to możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz zarabiania pieniędzy na własne potrzeby. Młodzież przebywająca w zakładzie poprawczym to zazwyczaj osoby pełnoletnie, które w warunkach wolnościowych wykonują pracę zarobkową. Tak więc celem powstania spółdzielni było przygotowanie wychowanków do funkcjonowania na rynku pracy w sposób praktyczny. Działanie to daje szansę legalnego zatrudniania się młodzieży i poprawy swojej sytuacji materialnej. [E. Gajda, R. Szulc, J. Kaczmarczyk, 2013]

Główny profil działalności Spółdzielni powiązany jest bezpośrednio z kierunkami kształcenia w Zasadniczej Szkole Zawodowej funkcjonującej na terenie Zakładu. Spółdzielnia pozyskuje zlecenia pozwalające praktykować zawód stolarzom, monterom zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie i kucharzom. Perspektywa przyjmuje także sezonowe zlecenia na pracę w ogrodnictwie (np. koszenie traw), które z kolei wzbogaca doświadczenie zawodowe wychowanków kształcących się w działającym na terenie ZP Gimnazjum przysposabiającym do pracy w dziedzinie ogrodnictwa. Oferta zawodów, których można wyuczyć się w przyzakładowych szkołach i rozwinąć swoje kompetencje dzięki pracy, odzwierciedla z jednej strony możliwości zaplecza technicznego ZP; z drugiej natomiast ustalona jest w taki sposób, aby każdy podopieczny mógł zdobyć fach, który ma umożliwić bądź ułatwić utrzymanie poza murami zakładu. Według pracowników Zakładu, rynek pracy zgłasza zapotrzebowanie na absolwentów w kształconych przez szkołę zawodach. Oznacza to, że wychowankowie, którzy podczas pobytu w zakładzie byli solidnymi uczniami i pracownikami, nie powinni mieć trudności ze znalezieniem pracy na tzw. otwartym rynku.

Zakład a Spółdzielnia 

Działalność Perspektywy uzupełnia się z działalnością Zakładu Poprawczego na wielu płaszczyznach. Po pierwsze działania Spółdzielni mogą być realizowanie dopiero po spełnieniu wszelkich warunków, jakie przed podopiecznymi stawia zakładowy regulamin (np. uczniowie mogą pracować w Spółdzielni po ukończeniu zajęć szkolnych). Po drugie, założycielami spółdzielni, spółdzielcami i animatorami jej działań są pracownicy zakładu poprawczego – zadania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa społecznego są przez nich realizowane nieodpłatnie. Po trzecie, Spółdzielnia do swoich działań wykorzystuje mienie zakładu poprawczego. Równocześnie dzięki założeniu Spółdzielni otworzyły się nowe możliwości finansowania zaplecza technicznego do zadań zawodowych realizowanych przez wychowanków. Dużym wsparciem przy założeniu Spółdzielni okazała się współpraca z Fundacją Inicjatyw Społeczno – Ekonomicznych z Warszawy: „otrzymaliśmy od niej dotację, za którą mogliśmy zakupić potrzebny sprzęt. Obecnie pomagają nam instytucje, które zlecają nam zadania”. [E. Gajda 2014, s. 164-165] 

W działania Spółdzielni angażują się wszyscy pracownicy Zakładu Poprawczego w Studzieńcu – władze, kadra pedagogiczna i pracownicy zaplecza technicznego. Sukces Spółdzielni rozumiany jako utrzymanie pionierskiego przedsiębiorstwa społecznego realizującego postawione przed nim zadania opiera się o solidną i solidarną pracę pracowników Zakładu Poprawczego w Studzieńcu. Formuła funkcjonowania Spółdzielni zakłada stałą współpracę/wsparcie ze strony opiekuna merytorycznego, który stanowi wzorzec kunsztu zawodowego oraz profesjonalnej postawy. Podkreślić należy również, że pomimo, że praca przedsiębiorstwa społecznego polega na tworzeniu dostępnych dla wychowanków, legalnych form zarobkowania, to pracownicy Zakładu Poprawczego, a jednocześnie spółdzielcy, nie pobierają wynagrodzenia za swoją pracę[1].

Aby spółdzielnia socjalna odniosła sukces i była realnym narzędziem resocjalizacji oraz miejscem pracy wychowanków, musi być owocem pracy na wszystkich szczeblach zakładu poprawczego. [M. Dębska 2014, s. 159]

Czas pracy/ Czas nauki 

Dzień pracy Spółdzielni wyznacza rytm pracy Zakładu Poprawczego, a także przez to, czy pojawia się nowe zlecenie. Jeśli tak się dzieje, do nowych zadań zatrudniani są wychowankowie Zakładu. Ich pracę nadzorują pracownicy Zakładu Poprawczego wyspecjalizowani w konkretnych zadaniach. Dzień pracy zależy od tego, czy mamy zlecenie do zrealizowania, jeżeli tak, to zatrudniamy chętnych wychowanków i działamy. Pracę podejmują wychowankowie pod kierunkiem nauczycieli zawodu, zgodnie z rozkładem dnia obowiązującym w zakładzie poprawczym. [E. Gajda 2014, s. 163]

Dotychczas liczba wychowanków chętnych do pracy każdorazowo przekraczała liczbę powierzonych Spółdzielni zleceń. Według pracowników Zakładu Poprawczego główną motywacją podopiecznych ZP do pracy jest możliwość zarobienia pieniędzy[2]. Inne wymieniane przez pracowników ZP czynniki zachęcające uczniów do pracy w Spółdzielni to: możliwości nauczenia się czegoś nowego czy zafunkcjonowania w pozazakładowej rzeczywistości, a także chęć zagospodarowania wolnego czasu – „zabicia nudy”.

Każdy wychowanek, który podejmuje się pracy zleconej przez Spółdzielnię, dostaje szansę na nauczenie się czegoś nowego, dostaje możliwość zdobycia doświadczenia pracy, odpowiedzialności oraz funkcjonowania w otwartym środowisku. [E. Gajda 2014, s. 162]

Praca jako przywilej

Możliwość pracy w Spółdzielni Socjalnej Perspektywa jest także nagrodą dla wychowanków Zakładu Poprawczego pozwalającą zarobić im niejednokrotnie pierwsze pieniądze w uczciwy i legalny sposób. Wychowankowie ZP zatrudniani są na podstawie umów cywilno-prawnych. Pozyskane dzięki pracy w spółdzielni środki mogą przeznaczać na wybrany przez siebie cel. Zarobione przez uczniów pieniądze przekazywane są na indywidualne konta wychowanków. Mogą oni korzystać z nich zgodnie z regulaminem Zakładu Poprawczego. Poza możliwością oszczędzenia pieniędzy, Dyrektor Zakładu Poprawczego w Studzieńcu uruchomił także możliwość realizacji przez wychowanków kursu prawa jazdy – połowę kosztów tego kursu pokrywa Zakład Poprawczy; pozostałą część – wychowanek. Praca wykonywana w ramach Spółdzielni, w przeciwieństwie do pracy wykonywanej w ramach gospodarstwa pomocniczego, które mogło zatrudniać wychowanków na podstawie umowy o pracę, nie wlicza się do stażu pracy[3].